آیا نوشابه‌های ورزشی و انرژی‌زا فقط مخصوص ورزشکاران است یا اگر کسی در طول روز احساس خستگی کرد یا به سبب فعالیت‌های سنگین، قوای بدنی‌اش تحلیل رفت می‌تواند از این نوشیدنی‌ها استفاده کند؟

اینکه می‌گویند نوشابه انرژی‌زا دوای درد افراد افسرده است، صحت دارد؟ آیا نوشابه ورزشی‌‌ همان نوشابه انرژی زاست؟ چرا می‌گویند نوشابه انرژی زا اعتیادآور است؟ مصرف این نوشیدنی‌ها برای کودک و نوجوان یا ورزشکاران چه عوارضی دارد؟

این‌ها پرسش‌هایی است که این روز‌ها اغلب خانواده‌های نگرانی که جوان یا نوجوانشان مصرف کننده پر و پا قرص این نوشیدنی هاست، از متخصصان و کار‌شناسان علوم تغذیه می‌پرسند؛ اما این نوشیدنی‌ها حاوی چه ترکیباتی بوده و عوارض جانبی آن چیست؟

گول انرژی زا بودن نوشابه را نخورید

این روز‌ها نوشابه‌های انرژی زا و ورزشی از جمله نوشیدنی‌هایی است که به گمان اغلب جوانان، نوجوانان و حتی خردسالان قدرت بدنی را چندبرابر، خستگی روزانه را رفع و فرد را به یک انسان فعال و موفق تبدیل می‌کند، اما واقعیت این نیست. نوشیدنی‌هایی که امروزه به عنوان نوشیدنی انرژی زا یا ورزشی عرضه می‌شود نوعی نوشیدنی تجاری است که مصرف آن برای ورزشکاران هم زیان آور است، چه رسد به افراد کم تحرکی که برای رفع خستگی و سستی خود در پی راه میانبری برای رسیدن به بیشترین انرژی هستند.
البته نوشابه‌های ورزشی در مقایسه با نوشابه‌های انرژی زا ترکیبات متفاوتی دارد و اغلب با رفع نیاز به الکترولیت، آب و مواد معدنی سبب بهبود عملکرد ورزشکار می‌شود. اما مشکل آنجاست که دسترسی به نوشابه ورزشی استاندارد در بازار کشورمان آسان نیست. از این رو بیشتر نوشابه‌های موجود در بازار نوعی نوشیدنی انرژی زای تجاری هستند.

قند این نوشیدنی‌ها بالای ۱۰ درصد و چهاربرابر نوشابه‌های معمولی است. در نوشابه‌های انرژی زا علاوه بر شکر از محرک‌ها، مواد با اثرات تخدیری ویژه، برخی ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی  استفاده می‌شود و برای آنکه آن را هرچه بیشتر به نوشابه‌های عادی شبیه سازد به آن اسانس و رنگ می‌افزایند.
کافئین و گوارانا از جمله مواد اعتیاد آور موجود در این نوشابه هاست که اگر معتادش شوید سردرد، کج خلقی، اضطراب، دلشوره، بی‌خوابی و گرفتگی عضلانی از اصلیترین عواقب ترک آن است. این نوشیدنی نه تنها چاق کننده است، بلکه می‌تواند تری گلیسرید را بالا برده و ریسک ابتلا به ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی را افزایش داده و کودکان و نوجوانان مبتلا به نارسایی کلیوی، کبدی، حملات صرع، دیابت و ترشح بیش از حد غده تیروئید را در معرض آسیب‌های جدی تری قرار دهد.

با اینکه این نوشیدنی به سبب آنکه حاوی ویتامین‌های گروه B و برخی مواد محرک آرامبخش و سرحال کننده است و تا حدی در بهبود روحیه افراد افسرده موثر است، اما اثر آن کوتاه مدت بوده و تشدید کننده اختلالات رفتاری است. طبق نظر متخصصان و محققان به علت آنکه کافئین موجود در نوشابه‌های انرژی زا چند برابر نوشابه‌های معمولی بوده و حاوی شیره برخی گیاهان محرک است، بر اثر ایجاد انرژی و هیجانات منفی موجب بروز رفتارهای خطرناک و خشونت آمیز در جوان و نوجوان شده و می‌تواند سبب بروز برخی اختلالات روانی شود.

نوشابه ورزشی خوب است برای...

اما تفاوت اصلی نوشابه ورزشی و انرژی زا در چیست؟ نوشابه‌های ورزشی برخلاف نوشابه‌های انرژی زا شکر کمتری داشته، اما آب، الکترولیت و مواد مغذی به کار رفته در آن بیشتر و به سهولت جذب بدن می‌شود و از این رو با نظر متخصص تغذیه جبران کننده مایعات از دست رفته بدن ورزشکار است.
انرژی این نوشابه تقریبا نصف کالری نوشابه انرژی زاست. میزان سدیم و پتاسیم آن بالاست و تا حدودی از خطر گرمازدگی و خستگی ورزشکار می‌کاهد و به دو شکل مایع و پودری عرضه می‌شود، اما یادتان باشد این نوشابه‌ها در کشور ما بسختی یافت می‌شود و فقط در دسترس ورزشکاران حرفه‌ای در باشگاه‌ها قرار می‌گیرد. این نوشیدنی تنها مناسب ورزشکاران است و برای افراد کم تحرک، دانش آموزان و بیماران دیابتی منع مصرف دارد.

آب معدنی ورزشی نداریم

گاهی در برخی سوپرمارکت‌ها آب معدنی‌هایی با نام آب معدنی ورزشی عرضه می‌شود. این نوشیدنی اگر چه دارای میزانی املاح بوده و وجود آن برای جایگزینی آب از دست رفته ضرورت دارد، اما نمی‌توان به آن نوشیدنی ورزشی گفت، چرا که اگر ورزشکار بیش از نیم تا یک ساعت فعالیت سخت بدنی داشته باشد علاوه بر املاح معدنی، نیاز به میزانی قند دارد تا ذخایر انرژی از دست رفته را جبران کند. حال اگر این نوشیدنی را شیرین کنند و شکر آن بیش از حد استاندارد باشد قند اضافی، زمان تخلیه مایع از معده را افزایش داده و در نتیجه جذب مایع توسط بدن با تاخیر صورت گرفته و ورزشکار با وجود دریافت مقادیر زیاد مایعات نمی‌تواند به موقع ذخایر آبی بدن را تامین کند.

شیر یک نوشیدنی ورزشی سالم

اگر ورزش می‌کنید بدنتان متناسب و وزنتان ایده آل شود و در کل «باربی» شوید لازم است بدانید نوشابه‌های صنعتی، ورزشی و انرژی زا مناسب شما نیست. بهترین نوشیدنی که بتواند خستگی، ضعف و از همه مهم‌تر آب، الکترولیت و مواد مغذی از دست رفته بدن شما را جبران کند نوشیدن یک لیوان شیر کم چرب بویژه شیرموز یا شیرهویج حدود نیم ساعت پس از اتمام فعالیت ورزشی، درست در زمانی است که بدن از نظر فیزیولوژیک به ثبات رسیده است.

شیر مشابه ترکیبات نوشابه‌های ورزشی حاوی قند، املاح معدنی برای جبران و جایگزینی الکترولیت‌ها، ویتامین‌های گروه B، پروتئین‌های ضروری، انرژی و آب بوده و با توجه به اینکه حاوی ترکیبات محرک و مواد تخدیری نیست در مقایسه با نوشابه‌های ورزشی و انرژی زا هیچ کمبودی نداشته و یک نوشیدنی غنی و تامین کننده برای ورزشکاران باشگاهی، استقامتی، مقاومتی و همچنین رده‌های مختلف سنی محسوب می‌شود.

ماء الشعیر چاقتان نکند

دلسترهای طعم دار از آن دسته نوشیدنی‌هایی است که اکثر افراد به گمان آنکه غنی از ویتامین‌ها و املاح معدنی است پس از فعالیت‌های ورزشی یا در روزهای گرم یک یا دو بطری آن را بدون تامل سر می‌کشند. غافل از آنکه این نوشابه به علت طعم تلخی که دارد در مقایسه با نوشابه‌های گازدار شیرین‌تر و پرکالری‌تر است.
این نوشیدنی اگر چه از سایر نوشابه‌های صنعتی و انرژی زا طبیعی‌تر و سالم‌تر است، اما مصرف مستمر و روزانه آن در ماه چند کیلوگرم بر وزنتان می‌افزاید. این اضافه وزن در مردان اطراف شکم و در زنان اطراف باسن و ران‌ها و البته بعد از شروع دوران یائسگی در اطراف شکم به صورت چربی ذخیره‌ای جلوه نمایی می‌کند. مضرات گاز و رنگ و اسانس آن را هم که همه می‌دانیم. البته انواع ساده و بدون شکر آن همراه چند قطره آبلیموی طبیعی می‌تواند یک نوشیدنی مغذی و تامین کننده آب بدن بخصوص پس از فعالیت‌های بدنسازی باشد.

اگر نوشابه قاچاقی باشد

یکی از مهم‌ترین مشکلات نوشابه‌های ورزشی و انرژی زا آن است که اغلب به صورت قاچاق وارد بازار می‌شود. جالب است بدانید اغلب این نوشابه‌ها محصول بازار مشترک هستند یعنی یک کشور بطری آن را با یک برند و مارک تولید کرده، اما خود محصول در کشورهای مختلف دیگر پر می‌شود و اگر ترکیبات دو نمونه از آن‌ها را با هم مقایسه کنیم به نتیجه خوشایندی نمی‌رسیم.
مصرف این نوشابه‌ها به علت شکر و مواد تخدیری زیادی که دارد در اغلب کشورهای توسعه یافته ممنوع و اغلب به صورت قاچاق به کشورهای در حال توسعه سرازیر می‌شود، بنابراین در درجه اول مصرف این نوع نوشیدنی‌ها را به حداقل برسانید و اگرهم گاهی وسوسه نوشیدن آن امانتان را برید انواعی را که دارای برچسب فارسی نویس وزارت بهداشت است، انتخاب و به تاریخ مصرف و مجوز بهداشت آن توجه کنید.